Nie może być przyzwolenia na wykorzystywanie orzeczeń psychiatrycznych do promocji aborcji na życzenie – podkreślili członkowie Zespołu Ekspertów Konferencji Episkopatu Polski ds. Bioetycznych. W wydanym 29 kwietnia br. stanowisku odnieśli się do praktyki przerywania ciąży „w przypadku dziecka zdolnego do samodzielnego życia na podstawie przesłanki zdrowia psychicznego”.

Stanowisko Zespołu Ekspertów KEP ds. Bioetycznych
wobec przerywania ciąży w przypadku dziecka zdolnego do samodzielnego życia
na podstawie przesłanki zdrowia psychicznego

Ostatnie tygodnie przyniosły doniesienia o praktyce indukowania asystolii (czyli zatrzymania akcji serca przez podanie do serca dziecka chlorku potasu) u nienarodzonych, zdolnych do samodzielnego życia dzieci, na podstawie oświadczenia psychiatry o zagrożeniu zdrowia i/lub życia ciężarnej kobiety. Oficjalne dane Narodowego Funduszu Zdrowia mówią o dwukrotnym wzroście przeprowadzonych aborcji w skali rok do roku (2023-2024). W ocenie Zespołu Ekspertów Konferencji Episkopatu Polski ds. Bioetycznych sytuacja domaga się przypomnienia stanowiska Kościoła odnośnie do aborcji jako takiej, a w konsekwencji oceny praktyki uśmiercania dzieci zdolnych do życia oraz wykorzystywania psychiatrii jako uzasadnienia tych działań.

Sytuacja kliniczna

We współczesnej praktyce medycznej pojawia się nowe podejście do niektórych problemów zdrowotnych dzieci nienarodzonych. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji, kiedy przesądza się o niskiej jakości życia dziecka po jego urodzeniu, mimo iż takiej pewności mieć zwykle nie można. Taka sytuacja występuje w przypadku wrodzonej łamliwości kości (osteogenesis imperfecta). W aktualnej praktyce niepewność tę zaczęto uznawać za przesądzającą o najgorszej możliwej sytuacji klinicznej, a co za tym idzie – za rację rzekomo usprawiedliwiającą uśmiercenie w łonie matki nawet dziecka będącego w okresie końcowym ciąży, stosując przy tym wspomnianą „indukcję asystolii płodu”.  

Oceniając tę praktykę, należy z całą mocą podkreślić, że specjalistyczne ośrodki proponują  w podobnych przypadkach terapeutyczne, a tym samym etyczne rozwiązanie zaistniałego problemu, poczynając od porodu przez cesarskie cięcie (w przypadku tego schorzenia jest on znacznie bezpieczniejszy dla dziecka niż poród drogami rodnymi), a po nim objęcie dziecka dalszą wysokospecjalistyczną terapią pediatryczną. W takiej terapii specjalizują się również niektóre ośrodki kliniczne w naszej Ojczyźnie.

Na kanwie omawianego przypadku należy podkreślić, że wrodzona łamliwość kości (osteogenesis imperfecta) jest chorobą uwarunkowaną genetycznie i dla większości pacjentów opracowano metody leczenia farmakologicznego i ortopedycznego. Są również prowadzone liczne próby kliniczne nad zastosowaniem komórek macierzystych i terapii genowej we wrodzonej łamliwości kości. Istnieje na ten temat bogata literatura specjalistyczna. Osteogenesis Imperfecta nie wiąże się z występowaniem ciężkich, ograniczających samodzielne funkcjonowanie zaburzeń psychicznych. Wiele osób z tym schorzeniem prowadzi aktywne i samodzielne życie zawodowe. Niektóre z nich mogą pochwalić się znaczącymi osiągnięciami. Takie prognozy nie dotyczą niestety osób z Osteogenesis Imperfecta (OI) typu drugiego. Typ II wrodzonej łamliwości kości wymagałby wdrożenia terapii komórkowej/genowej na etapie życia płodowego, aby ta mogła być naprawdę skuteczna. Takie skuteczne próby były i są podejmowane w przypadku pacjentów z innymi chorobami i wadami rozwojowymi. Co istotniejsze, informacje medialne sugerują, że w przypadku kazusu z Oleśnicy istniały wśród wybitnych lekarzy wątpliwości, co do precyzyjnego rozpoznania i nadzieje na to, że terapia będzie możliwa. Ponadto, istnieje również świadomość, że nawet w odniesieniu do typu II wrodzonej łamliwości kości nastąpiła poprawa terapii pourodzeniowej. To wszystko pokazuje, na jakim rozdrożu znalazła się medycyna. Opowiadamy się za medycyną, która swoje wysiłki i starania, również perspektywiczne, kieruje w stronę terapii, nawet płodowej, jeśli tylko nie jest ona uporczywą (daremną).

Trzeba również zauważyć, że samo postawienie diagnozy na podstawie badania genetycznego nie pozwala na określenie przebiegu choroby w przyszłości. Jedyną metodą obiektywnej oceny zaawansowania choroby jest bezpośrednie badanie lekarskie (badanie przedmiotowe). Wszystkie inne metody laboratoryjne i obrazowe mają jedynie wartość uzupełniającą wobec badania lekarskiego. Dowodzi tego pośrednio opis prób postawienia diagnozy w opisywanym przypadku, przez wybitnych profesjonalistów. Wprawdzie badania dodatkowe, w tym badanie genetyczne, pozwalają na ustalenie precyzyjnej diagnozy, jednak ich wartość w ocenie przebiegu klinicznego i ciężkości choroby jest bardzo ograniczona. W związku z tym, w opinii Zespołu Ekspertów KEP ds. Bioetycznych, nie ma podstaw merytorycznych zarówno do oceny stanu klinicznego dziecka z rozpoznaniem wrodzonej łamliwości kości, jak i do określenia prognozy przebiegu klinicznego choroby (rokowanie). 

Nieprawidłowość tzw. przesłanki psychiatrycznej

Za wskaźnik dodatkowo wzmacniający racje przemawiające za aborcją w omawianych przypadkach uznaje się od jakiegoś czasu stan psychiczny matki (problemowi temu Zespół poświęcił osobny dokument, 4 września 2023). Oczywistym jest, że rodzice, a w sposób szczególny matka, przeżywa w okresie ciąży zdrowotne problemy swojego dziecka w bardzo bolesny sposób. Może to prowadzić do kryzysów i załamań psychicznych. Stan psychiczny matki zależy jednak w dużym stopniu od otrzymanych informacji, zarówno co do treści, jak i sposobu ich przedstawienia. Nie można zapominać, że również w takiej sytuacji można matce pomóc w profesjonalny sposób, wykorzystując terapie psychiatryczne, a także wskazując z jednej strony na brak pewności wyniku diagnozy aż do błędów włącznie, z drugiej, na coraz bardziej profesjonalne i skuteczne możliwości leczenia dziecka.

Stwierdzenie, że istnieją przesłanki psychiatryczne pozwalające na przerwanie ciąży, jest nie do pogodzenia z faktami, z koncepcją medycyny opartej na dowodach naukowych. Nie istnieje bowiem metoda leczenia zaburzeń psychicznych metodą „terminacji ciąży”. W przypadku leczenia zaburzeń psychicznych kobiet w ciąży stosuje się uznane w medycynie metody, np. farmakoterapię, psychoterapię, sejsmoterapię. Zadaniem lekarzy psychiatrów nie jest wskazywanie zaburzeń stanowiących przesłanki do aborcji. Łamie to bowiem art. 39 KEL: „Podejmując działania lekarskie u kobiety w ciąży lekarz równocześnie odpowiada za zdrowie i życie nienarodzonego dziecka”. W sytuacji pogorszenia stanu psychicznego właśnie psychiatria wskazuje i przedstawia alternatywy: metody, by leczyć, a nie zabijać.

Argument, że zabójstwo donoszonego dziecka jest korzystniejszym rozwiązaniem dla matki niż przeprowadzenie bezpiecznego porodu metodą cesarskiego cięcia jest w opinii Zespołu Ekspertów absurdalny. Raczej wskazuje na to, że decyzja o aborcji jest niezależna od diagnozy lekarza psychiatry, którego zaświadczenie miało posłużyć za rzekomą podstawę do działania. Psychiatria nie może zagwarantować, że po uśmierceniu nienarodzonego dziecka jego matka stanie się zdrowa. Instrumentalne, lecz wbrew sztuce wykorzystywanie psychiatrii zamiast przynieść ulgę, przynosi kolejne problemy, stając się uzasadnieniem i legitymizacją śmierci. Warto podkreślić, że wydający zaświadczenie kwalifikujące do aborcji lekarz psychiatra odnosi się jedynie do hipotetycznego zagrożenia, jakie dla zdrowia psychicznego kobiety stwarza ciąża, pomija jednak całkowicie możliwe konsekwencje przeprowadzonej aborcji, tak jakby było to działanie całkowicie obojętne dla psychiki matki.

W związku z powyższym członkowie Zespołu Ekspertów Konferencji Episkopatu Polski ds. Bioetycznych wyrażają stanowczy sprzeciw wobec przyzwolenia na coraz powszechniejsze wykorzystywanie orzeczeń psychiatrycznych o rzekomym zagrożeniu życia i zdrowia matki do promocji aborcji na życzenie, tym bardziej zaś wobec coraz powszechniejszej praktyki uśmiercania dzieci zdolnych do życia poza organizmem matki, w tym ostatnio nawet będących na końcowym etapie rozwoju płodowego.  

Perspektywa prawna

Jakkolwiek z punktu widzenia polskiego prawa nie każde wewnątrzmaciczne uśmiercenie dziecka zdolnego do życia może być kwalifikowane jako zabójstwo, to w sytuacji, gdy diagnoza medyczna prowadzi do konkluzji, że najwłaściwszym sposobem procedowania jest rozwiązanie ciąży przez cesarskie cięcie, od tego momentu (tzn. od diagnozy) zostaje ono objęte pełną ochroną prawnokarną (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z 30 października 2008 r. – IKZP 13/08). Sytuacja taka ma zazwyczaj miejsce, gdy nienarodzone dziecko jest chore, ale zdolne do samodzielnego życia poza organizmem matki. W odniesieniu do wielu chorób – tak jak w sytuacji osteogenesis imperfecta – istnieją i są stosowane skuteczne środki i metody terapeutyczne, które choć choroby całkowicie nie usuwają, zazwyczaj umożliwiają stabilne, w miarę możliwości normalne funkcjonowanie. Dzieci, których rodzice z różnych powodów nie chcą lub nie mogą wychowywać, są obejmowane opieką przez rodziny adopcyjne, rodziny zastępcze i domy dziecka. Innymi słowy, istnieją w naszym kraju możliwości, by takie dziecko mogło realnie żyć, nawet jeśli jego matka go nie chce. Należy wprost mówić o moralnym i prawnym obowiązku uratowania życia tego dziecka, ponieważ istnieją realne możliwości zapewnienia mu fachowej opieki.

W przypadku Osteogenesis Imperfecta typu drugiego, używa się określenia choroba letalna perinatalnie (w okresie okołoporodowym). Dzięki wysiłkom wybitnych polskich lekarzy opisano jednak kilkuletnie przeżycie, w przypadku tego typu wrodzonej łamliwości kości. Dodatkowo przebieg zdarzeń, które miały miejsce w Łodzi i Oleśnicy daje podstawy sądzić, że istniały wątpliwości czy rozpoznanie Osteogenesis Imperfecta typu drugiego było pewne. Co nie może dziwić wobec bardzo skomplikowanej diagnostyki tych chorób.

Należy zaznaczyć, że w omawianym przypadku Zarząd Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników w liście do minister zdrowia datowanym na 10 kwietnia 2025 r. wskazuje, że „po osiągnięciu przez płód zdolności do samodzielnego życia poza organizmem matki i po zaistnieniu przesłanki w postaci zagrożenia życia lub zdrowia matki zabieg przerwania ciąży, jakkolwiek całkowicie legalny, nie może jednak polegać na celowym uśmierceniu płodu. W przeciwnym razie zachowanie lekarza przeprowadzającego zabieg może podlegać ocenie w świetle art. 152 § 3 kodeksu karnego, zgodnie z którym kto za zgodą kobiety przerywa jej ciążę, gdy dziecko poczęte osiągnęło zdolność do samodzielnego życia poza organizmem kobiety ciężarnej, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8”. Innymi słowy, przerwanie ciąży w takiej sytuacji może oznaczać tylko zakończenie jej przez poród przeprowadzony chirurgicznie metodą cesarskiego cięcia lub naturalnie. Rozwiązanie ciąży nie musi bowiem kończyć się śmiercią dziecka.

Perspektywa moralna i społeczna

Rozpoznania problemów zdrowotnych dzieci już w okresie ich życia płodowego nie są rzadkością. Wbrew obowiązującemu w Polsce prawu i wbrew fundamentalnym zasadom moralnym rozpoznana choroba staje się przyczyną decyzji o odebraniu dziecku życia. Co więcej, liczba dokonywanych aborcji gwałtownie wzrasta. W skali kraju w majestacie prawa zabito w 2024 roku 896 dzieci, dwa razy więcej niż rok wcześniej. W ogromnej większości podstawą były zaświadczenia psychiatryczne. Wydaje się to świadczyć o wejściu polskiej medycyny na równię pochyłą; konsekwencje tego procesu są bardzo poważne.

Z moralnego punktu widzenia, sytuacja dowodzi klęski systemu ochrony zdrowia w Polsce. Wydawane przez odpowiednie instytucje zarządzenia, wytyczne i podejmowane decyzje są wyrazem nasilania się procesów świadczących o narastającej demoralizacji i dekonstrukcji systemu opieki zdrowotnej, który w swoich założeniach powinien chronić życie i zdrowie obywateli. Trzeba wyraźnie powiedzieć, że podważanie kompetencji lekarzy, którzy dokonują diagnozy i podejmują działania terapeutyczne zgodnie z najlepszą wiedzą i sztuką medyczną może i ostatecznie będzie prowadzić do utraty zaufania zarówno do służby zdrowia jak i instytucji państwowych w ogóle. Nie da się pogodzić zobowiązania państwa do opieki nad chorymi z chorobami rzadkimi z milczącym usankcjonowaniem zabójstwa dziecka z rzadką chorobą genetycznie uwarunkowaną. Świadomość, że w szpitalu chory może zostać uśmiercony przez lekarza zastrzykiem w serce – dziś jest to nienarodzone, choć zdolne do życia dziecko, jutro może być ktoś już urodzony, w pełni lat, bądź w podeszłym wieku – zniszczy fundamentalną zasadę zaufania do lekarza. Konsekwencje społeczne tego procesu będą dramatyczne.

Ustanawiane przez polityków i ekspertów prawo ma na celu porządkowanie życia społecznego oraz ochronę społeczności i jej członków. Jego zapisy wynikają z przyjęcia określonych wartości, które należy chronić i promować. W tym sensie uchwalone przez ludzi prawo powinno być swoistym odbiciem prawa moralnego; w ten sposób oprócz funkcji porządkująco-ochronnych uzyskuje również funkcję wychowawczą. Jeśli jej nie realizuje, wprowadzając zapisy powodujące wyłom w systemie ochrony przyjętych wartości, prowadzi do demoralizacji, czyli obniżenia standardów ochrony tych wartości i wychowania ku nim.

Podstawowym dobrem chronionym przez prawo ludzkie jest życie człowieka. Wprowadzenie wyjątków od zasady ochrony ludzkiego życia, która z racji na swój fundamentalny charakter wyjątków nie ma, prowadzi do podważenia całego porządku prawnego, a co za tym idzie – do chaosu, w którym silni decydować będą o słabych. Nawet jeśli takie zapisy wprowadzane są na drodze decyzji demokratycznych, mają ze swojej natury charakter totalitarny. Pisał o tym wprost św. Jan Paweł II w wydanej w 1995 roku encyklice Evangelium vitae: „Otóż to właśnie ma dziś miejsce także na scenie polityki i państwa: pierwotne i niezbywalne prawo do życia staje się przedmiotem dyskusji lub zostaje wręcz zanegowane na mocy głosowania parlamentu lub z woli części społeczeństwa, choćby nawet liczebnie przeważającej. Jest to zgubny rezultat nieograniczonego panowania relatywizmu: „prawo” przestaje być prawem, ponieważ nie jest już oparte na mocnym fundamencie nienaruszalnej godności osoby, ale zostaje podporządkowane woli silniejszego. W ten sposób demokracja, sprzeniewierzając się własnym zasadom, przeradza się w istocie w system totalitarny. Państwo nie jest już „wspólnym domem”, gdzie wszyscy mogą żyć zgodnie z podstawowymi zasadami równości, ale przekształca się w państwo tyrańskie, uzurpujące sobie prawo do dysponowania życiem słabszych i bezbronnych, dzieci jeszcze nie narodzonych, w imię pożytku społecznego, który w rzeczywistości oznacza jedynie interes jakiejś grupy” (Jan Paweł II, Evangelium vitae, nr 20).

Należy zatem z mocą podkreślić, że ochrona prawa do życia każdego człowieka od poczęcia do naturalnej śmierci, nie ma charakteru ideologicznego ani religijnego. Nie jest też efektem kompromisu politycznego. Jest wyrazem świadomości, że życie ludzkie jest dobrem najbardziej podstawowym i od jego ochrony uzależnione są możliwości życia i rozwoju każdego człowieka. Potwierdzają to zapisy art. 38 i 48 Konstytucji RP wprost nakładające na państwo obowiązek podejmowania działań w celu ochrony życia. Dlatego rację ma św. Jan Paweł II, gdy mówi, że „naród, który zabija swoje dzieci, jest narodem bez przyszłości” (Jan Paweł II, Przemówienie w Kaliszu 4 czerwca 1997 roku).

Bezpośrednie przerwanie ciąży

Zespół Ekspertów KEP ds. Bioetycznych wielokrotnie wypowiadał się w kwestii niegodziwości praktyki zabójstw nienarodzonych dzieci i ich legalizowania w prawie państwowym (ostatnie: 3 września 2024) oraz wykorzystywania tzw. przesłanki zdrowia psychicznego jako kwalifikacji do aborcji (4 września 2023). Jednoznaczne nauczanie Magisterium Kościoła nie pozostawia w kwestii aborcji miejsca na wątpliwości: „mocą władzy, którą Chrystus udzielił Piotrowi i jego Następcom, w komunii z Biskupami – którzy wielokrotnie potępili przerywanie ciąży, zaś w ramach wspomnianej wcześniej konsultacji wyrazili jednomyślnie – choć byli rozproszeni po świecie – aprobatę dla tej doktryny – oświadczam, że bezpośrednie przerwanie ciąży, to znaczy zamierzone jako cel czy jako środek, jest zawsze poważnym nieładem moralnym, gdyż jest dobrowolnym zabójstwem niewinnej istoty ludzkiej. Doktryna ta, oparta na prawie naturalnym i na słowie Bożym spisanym, jest przekazana przez Tradycję Kościoła i nauczana przez Magisterium zwyczajne i powszechne. Żadna okoliczność, żaden cel, żadne prawo na świecie nigdy nie będą mogły uczynić godziwym aktu, który sam w sobie jest niegodziwy, ponieważ sprzeciwia się Prawu Bożemu, zapisanemu w sercu każdego człowieka, poznawalnemu przez sam rozum i głoszonemu przez Kościół” (Jan Paweł II, Evangelium vitae, nr 62).

Ponieważ zaś każde działanie bezpośrednio powodujące śmierć nienarodzonego dziecka jest czynem w najwyższym stopniu niegodziwym, dlatego Kodeks Prawa Kanonicznego stanowi, że osoby dokonujące aborcji i pomagające w jej przeprowadzeniu są obciążone karą ekskomuniki (dotyczy to wyłącznie osób, które są członkami Kościoła katolickiego, ponieważ nie można wyłączyć ze wspólnoty kogoś, kto do niej nie należy, a także są świadome sankcji kanonicznej).

W imieniu Zespołu Ekspertów Konferencji Episkopatu Polski ds. Bioetycznych
Bp Józef Wróbel SCJ

Warszawa, 29 kwietnia 2025

W związku ze śmiercią Papieża Franciszka, Komisja ds. kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów Konferencji Episkopatu Polski przypomina zasady, którymi należy kierować się w czasie towarzyszenia modlitwą zmarłemu Papieżowi aż do czasu zakończenia konklawe. Stolica Apostolska może wydać wskazania dotyczące modlitw za zmarłego Papieża i przygotowań do wyboru Następcy. Wówczas należy dostosować się do wytycznych rzymskich.

I. Wspomnienie i modlitwy za zmarłego Papieża

Po śmierci Papieża wskazane jest celebrowanie w każdym kościele i kaplicy Mszy Świętych w jego intencji. Ich charakter nie powinien jednak przesłaniać paschalnego charakteru trwającego okresu liturgicznego. Należy uwzględnić, iż sprawowanie za zmarłego Papieża Mszy Świętych z wykorzystaniem formularza zamieszczonego w części mszału zatytułowanej Msze za zmarłych (MR, od strony 203”) z uwzględnieniem jednego z zestawów przewidzianych na tę okoliczność (MR, s. 221”-223”) możliwe jest jedynie w dni, które dopuszczają celebrowanie Mszy za zmarłych (nie ma odstępstw ze względu na osobę zmarłego).

1. Opuszczenie imienia zmarłego Papieża w modlitwie wstawienniczej za Kościół

W okresie wakatu na Stolicy Świętego Piotra (łac. sede apostolica vacante) opuszcza się imię Papieża w modlitwie eucharystycznej, w modlitwie wstawienniczej za Kościół, stosując poniższe zasady:

• w I modlitwie eucharystycznej: opuszcza się słowa „Twoim sługą, naszym Papieżem N. i”, a wypowiada się formułę w następującym brzmieniu: „Składamy je Tobie przede wszystkim za Twój święty Kościół powszechny, razem z naszym Biskupem N. oraz wszystkimi, którzy wiernie strzegą wiary katolickiej i apostolskiej”;
• w II modlitwie eucharystycznej: opuszcza się słowa „z naszym Papieżem N.”, i wypowiada się formułę w następującym brzmieniu: „Spraw, aby lud Twój wzrastał w miłości razem z naszym Biskupem N. oraz całym duchowieństwem”;
• w III modlitwie eucharystycznej; opuszcza się słowa „Twojego sługę, naszego Papieża N.,” i wypowiada się formułę w następującym brzmieniu: „Utwierdź w wierze i miłości Twój Kościół pielgrzymujący na ziemi; a więc naszego Biskupa N., wszystkich biskupów świata, duchowieństwo i cały lud odkupiony”;
• w V modlitwie eucharystycznej: opuszcza się słowa „naszego Papieża N.” i wypowiada się formułę w następującym brzmieniu: „Umacniaj w jedności wszystkich wezwanych do Twojego stołu, a więc naszego Biskupa N., kapłanów, diakonów i cały lud chrześcijański”.

W Okresie Wielkanocnym nie korzysta się z IV Modlitwy eucharystycznej, ponieważ jest ona związana z własną prefacją, która nie może być stosowana w formularzach wielkanocnych.

2. Wspomnienie imienia zmarłego Papieża w modlitwie wstawienniczej za zmarłych

Wypada wspominać imię zmarłego Papieża Franciszka w części modlitwy eucharystycznej poświęconej modlitwie za zmarłych. Można w niej używać tytułu papieskiego i stosować następujące formuły:

• w I modlitwie eucharystycznej: „o Papieżu Franciszku”;
• w II modlitwie eucharystycznej: „o Twoim słudze Papieżu Franciszku, którego z tego świata wezwałeś do siebie”;
• w III modlitwie eucharystycznej: „Pamiętaj o Twoim słudze Papieżu Franciszku, którego z tego świata wezwałeś do siebie”.

3. Sprawowanie Mszy za zmarłego Papieża

Odnośnie do sprawowania Mszy za zmarłego Papieża z jednego z przewidzianych formularzy z działu „Msze za zmarłych”, należy przestrzegać zasad podanych w „Tabeli mszy obrzędowych, w różnych potrzebach, wotywnych i za zmarłych” opublikowanych w Ceremoniale liturgicznej posługi biskupów (s. 369 nn). Wynika z nich, że Msze za zmarłych nie będące pogrzebowymi (a takimi są Msze za zmarłego Papieża):

• są zakazane w Oktawie Wielkanocy, w niedziele Okresu Wielkanocy, w uroczystości i święta;
• są dozwolone we wspomnienia obowiązkowe i w dni powszednie Okresu Wielkanocy.

Przypomina się, że stosowanie koloru czerwonego w czasie liturgii pogrzebowej Papieża jest szczególną prerogatywą Stolicy Apostolskiej, dlatego nie wolno używać tego koloru w Mszach za zmarłego Papieża; używa się koloru fioletowego lub czarnego (zob. OWMR 346).

W dni, kiedy Msze z formularza „za zmarłego Papieża” są zakazane, wypada dodać intencję za zmarłego Papieża w modlitwie powszechnej.

II. Modlitwa o wybór i za nowego Papieża

1. Zasady stosowania formularza Mszy o wybór nowego Papieża

Po pogrzebie Papieża, szczególnie bezpośrednio, przed i w trakcie konklawe, wskazane jest celebrowanie „Mszy o wybór nowego papieża” ze zbioru formularzy „Mszy w różnych potrzebach”. Używa się koloru okresu liturgicznego lub dnia (zob. OWMR 347), a wybór dni, w które taką Mszę można sprawować, jest dyktowany zasadami „Tabeli mszy obrzędowych, w różnych potrzebach, wotywnych i za zmarłych” opublikowanych w Ceremoniale liturgicznej posługi biskupów (s. 369 nn.):

• w dni Oktawy Wielkanocy – zakazane;
• w niedziele Okresu Wielkanocy – zakazane;
• w uroczystości – zakazane;
• w święta – dozwolone za zgodą lub na polecenie biskupa diecezjalnego;
• we wspomnienia obowiązkowe i dni powszednie Okresu Wielkanocy – dozwolone, gdy wymaga tego prawdziwa potrzeba lub dobro wiernych;
• w dni powszednie Okresu Zwykłego – dozwolone.

2. Zasady wspominania imienia nowego Papieża po wyborze

Kanon 332 § 1 Kodeksu prawa kanonicznego orzeka: „Pełną i najwyższą władzę w Kościele otrzymuje Biskup Rzymski przez zgodny z prawem i przyjęty przez niego wybór wraz z konsekracją biskupią. Władzę tę otrzymuje (...) z chwilą przyjęcia wyboru na papieża (...)”. Z tego względu Kościół wraca do wymieniania imienia nowego Papieża w modlitwie eucharystycznej z chwilą przyjęcia wyboru, bez oczekiwania na uroczystą inaugurację nowego pontyfikatu i objęcie katedry biskupa Rzymu w Bazylice Laterańskiej.

Wskazane jest również odprawienie Mszy w intencji nowo wybranego Papieża. Jeśli danego dnia jest to dozwolone, można skorzystać z formularza Mszy za papieża (MR, s. 117”-118”), używając szat koloru białego.

III. Modlitwa powszechna w okresie sede vacante

1. Wezwania modlitwy powszechnej w Mszach z użyciem formularza za zmarłego Papieża

Jeśli używa się formularza za zmarłych (zob. wyżej), wypada użyć rozbudowanej formy modlitwy powszechnej z księgi Obrzędy pogrzebu (część  III: Formuły modlitwy powszechnej, nr 244). W tym przypadku nie jest konieczne ścisłe stosowanie normy OWMR 70 dotyczącej rodzaju wezwań, szczególnie jeśli jest to pożyteczne dla wiernych.

2. Wezwania modlitwy powszechnej w Mszach poza formularzem za zmarłego Papieża

W okresie sede vacante należy odpowiednio dostosowywać treści modlitw powszechnych, tak by wezwania w potrzebach Kościoła zawierały także błagania o wybór nowego Papieża, zaś te za zmarłych uwzględniały również zmarłego Papieża Franciszka. Nie należy zwiększać liczby wezwań – ma być ich łącznie co najmniej cztery, a co najwyżej sześć (Wskazania KEP po wydaniu nowego OWMR, nr 26). Jeśli nie używa się formularza za zmarłych (zob. wyżej), wypada zachować zwykłą kolejność wezwań (zob. OWMR 70): a) w potrzebach Kościoła, b) za rządzących państwami i o zbawienie całego świata, c) za ludzi doświadczonych różnymi trudnościami (w tym miejscu umieszczamy imiona zmarłych), d) za miejscową wspólnotę.

Wezwania mogą być inspirowane tekstami liturgicznymi, tak jak poniższe, które podajemy jako propozycje do wykorzystania:

• Módlmy się za zmarłego Papieża Franciszka, który był następcą świętego Piotra i pasterzem całego Kościoła, aby Bóg, który sprawiedliwie nagradza robotników swojej winnicy, dozwolił mu w wieczności radować się owocami łaski i miłosierdzia, których był wiernym szafarzem na ziemi.
• Módlmy się za zmarłego Papieża Franciszka, który z Bożej Opatrzności przewodził całemu Kościołowi, aby uczestniczył w wiecznej chwale Bożego Syna.
• Módlmy się, aby Papież Franciszek, który jako arcykapłan przewodził ludowi Bożemu, wszedł do grona świętych kapłanów w niebie.
• Módlmy się, aby Papież Franciszek, który na ziemi był wiernym szafarzem świętych sakramentów, na wieki wysławiał Boże miłosierdzie w chwale Świętych.
• Módlmy się, aby Papież Franciszek, który z miłością przewodniczył Kościołowi, otrzymał nagrodę obiecaną wiernemu szafarzowi i razem z ludem jemu powierzonym wszedł do wiecznej radości.
• Módlmy się za zmarłego Papieża Franciszka, który wśród ludzi był narzędziem Bożej miłości i pokoju, aby razem ze Świętymi cieszył się na wieki owocami swojego trudu.
• Módlmy się za zmarłego Papieża Franciszka, aby radował się posiadaniem Bożej prawdy, której gorliwie nas nauczał.

3. Prośby Liturgii godzin

Na końcu próśb Jutrzni i Nieszporów, wypada dodać wezwanie za zmarłego Papieża (OWLG 188). Można skorzystać z tekstów umieszczonych w oficjum za zmarłych, aby zachować właściwą strukturę wezwań.

IV. Liturgia godzin z oficjum za zmarłych

Zgodnie ze stosowaną praktyką, w dni, w które dozwolone są Msze za zmarłych, można odmówić oficjum za zmarłych. Oficjum za zmarłych jest zakazane w Oktawie Wielkanocy, w niedziele Okresu Wielkanocy i w święta, a jest dozwolone we wspomnienia obowiązkowe i w dni powszednie Okresu Wielkanocy. Oficjum za zmarłych można sprawować niezależnie od użytego w danym dniu formularza mszalnego, tzn. Msza może być sprawowana z bieżącego dnia liturgicznego.

+ Piotr GREGER
Przewodniczący Komisji Konferencji Episkopatu Polski
ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów

Bielsko-Biała, dnia 21 kwietnia 2025 roku

https://diecezja.legnica.pl/aktualnosci/ogolne,0/zyczenia-wielkanocne-biskupa-legnickiego,3510

Formacja prezbiterów, przekaz medialny w głoszeniu Ewangelii, organizacja lekcji religii w szkole, projekt Komisji niezależnych ekspertów do zbadania zjawiska wykorzystywania seksualnego osób małoletnich w Kościele katolickim w Polsce – to główne tematy 400. Zebrania Plenarnego Konferencji Episkopatu Polski, które odbyło się w dniach 12-14 marca br. w Warszawie.

Komunikat z 400. Zebrania Plenarnego Konferencji Episkopatu Polski

W dniach od 12 do 14 marca 2025 roku odbyło się w Warszawie, pod przewodnictwem abp. Tadeusza Wojdy SAC, przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski, 400. Zebranie Plenarne Konferencji Episkopatu Polski.

1. Z okazji 12. rocznicy wyboru Franciszka na Stolicę Piotrową, biskupi przesłali Papieżowi okolicznościowe życzenia. Podkreślili w nich, że podążając śladami św. Franciszka z Asyżu, Ojciec Święty uczy nas, jak kochać Boga i ludzi, zwłaszcza tych najbardziej potrzebujących. Zapewnili Papieża o swojej bliskości i darze modlitwy w czasie, gdy on sam niesie z Chrystusem krzyż cierpienia. W jego intencji odprawili również Eucharystię w Świątyni Opatrzności Bożej w Warszawie-Wilanowie.

2. Jednym z głównych tematów obrad były życie, posługa i formacja prezbiterów. Analizowano wyniki przeprowadzonych badań dotyczących ich sytuacji życiowej i pracy duszpasterskiej. Zaprezentowano model formacji kapłańskiej umożliwiający wielowymiarową odpowiedź na różnorodność wyzwań, zadań i problemów, z którymi mierzą się prezbiterzy i kandydaci do kapłaństwa we współczesnym świecie. Omówiono również stan i kierunki formacji w seminariach duchownych oraz sposób funkcjonowania duszpasterstwa powołań.

3. Biskupi wyrażają swój zdecydowany sprzeciw wobec wprowadzonych przez Ministerstwo Edukacji Narodowej zmian w organizacji nauczania religii w szkole. Uważają za krzywdzące i niesprawiedliwe zapisy o redukcji tygodniowego wymiaru zajęć lekcji religii z dwóch godzin do jednej, umieszczaniu zajęć z religii bezpośrednio przed i po zajęciach obowiązkowych oraz łączeniu klas. Wprowadzając te zmiany Ministerstwo Edukacji Narodowej postąpiło niezgodnie z prawem, gdyż nie uwzględniło wymaganego przez prawo porozumienia z Kościołami i związkami wyznaniowymi. Dlatego Konferencja Episkopatu Polski nieustannie podejmuje wszelkie możliwe działania prawne w obronie lekcji religii w szkołach publicznych. Biskupi dziękują wszystkim, którzy na różne sposoby, przez inne inicjatywy społeczne i obywatelskie, wspierają wysiłki na rzecz obrony lekcji religii w szkołach i religijnego wychowania młodego człowieka. Biskupi popierają inicjatywę zbierania podpisów pod obywatelskim projektem ustawy dotyczącej obowiązkowego wyboru lekcji religii lub etyki.

4. Biskupi podjęli szeroką debatę nad rolą przekazu medialnego w głoszeniu Ewangelii. Zapoznali się z aktualną sytuacją redakcji katolickich w Polskim Radiu i Telewizji Polskiej. Przeanalizowali również działalność podmiotów medialnych zależnych od Konferencji Episkopatu Polski, wskazując na konieczność zacieśniania współpracy między nimi dla jak najlepszej służby Kościołowi.

5. Omawiając sprawy Delegata KEP ds. Ochrony Dzieci i Młodzieży biskupi podjęli temat projektu powołania Komisji niezależnych ekspertów do zbadania zjawiska wykorzystywania seksualnego osób małoletnich w Kościele katolickim w Polsce. Biskupi podkreślają, że Komisja jest potrzebna, powinna powstać i mieć charakter historyczny z niezbędnymi elementami analizy interdyscyplinarnej. Do przedstawionego projektu Komisji wniesiono szereg uwag, które zostaną przekazane zespołowi pracującemu nad określeniem kształtu Komisji. Potrzebne będą również dalsze konsultacje w tej sprawie z Konferencją Wyższych Przełożonych Zakonów Męskich oraz Konferencją Wyższych Przełożonych Żeńskich Zgromadzeń Zakonnych w Polsce.

6. Obserwując z nadzieją podejmowane próby doprowadzenia do zakończenia wojny w Ukrainie, biskupi apelują o dalszą modlitwę w tej intencji. Określenie zasad sprawiedliwego pokoju staje się teraz kluczowym zadaniem.

W Roku Jubileuszowym, modląc się przed Cudownym Krucyfiksem w Kaplicy Baryczków w stołecznej archikatedrze, biskupi zainaugurowali obchody 500. rocznicy jego sprowadzenia do Warszawy. W tym szczególnym miejscu polecali też Bogu ważne sprawy Kościoła i Ojczyzny. Wszystkim rodakom w kraju i na emigracji udzielają pasterskiego błogosławieństwa.

Podpisali pasterze Kościoła katolickiego w Polsce obecni na 400. Zebraniu Plenarnym Konferencji Episkopatu Polski.

Warszawa, 14 marca 2025 roku

Papież Franciszek zachęca do „wspólnego podążania w nadziei”. Podkreśla, że to dzięki miłości Pana Boga jesteśmy zachowani w nadziei, która nie zawodzi. Ona jest pewną i niezachwianą „kotwicą duszy”.

Podążajmy razem w nadziei

Z pokutnym znakiem popiołu na głowie, z wiarą i nadzieją rozpoczynamy doroczną pielgrzymkę Wielkiego Postu. Kościół, matka i nauczycielka, zaprasza nas do przygotowania naszych serc i otwarcia się na Bożą łaskę, abyśmy mogli z wielką radością świętować paschalny triumf Chrystusa Pana nad grzechem i śmiercią, jak wołał św. Paweł: „Zwycięstwo pochłonęło śmierć. Gdzież jest, o śmierci twoje zwycięstwo? Gdzież jest, o śmierci, twój oścień?” (1 Kor 15, 54 55). Istotnie, Jezus Chrystus, umarły i zmartwychwstały, jest centrum naszej wiary i gwarantem naszej nadziei na spełnienie wielkiej obietnicy Ojca, która już się urzeczywistniła w Nim, Jego umiłowanym Synu: obietnicy życia wiecznego (por. J 10, 28; 17, 3)[1].

W tym Wielkim Poście, ubogaconym łaską Roku Jubileuszowego, chciałbym zaproponować wam kilka refleksji na temat znaczenia wspólnego podążania w nadziei, i odkrywanie wezwań do nawrócenia, które Boże miłosierdzie kieruje do nas wszystkich, jako do osób oraz jako do wspólnoty. Przede wszystkim, podążać. Jubileuszowe hasło „Pielgrzymi nadziei” przywodzi na myśl długą drogę ludu Izraela do Ziemi Obiecanej, opisaną w Księdze Wyjścia: trudną drogę od niewoli ku wolności, upragnioną i wytyczaną przez Pana, który miłuje swój lud i jest mu zawsze wierny. Nie możemy zaś wspominać biblijnego exodusu, nie myśląc o wielu braciach i siostrach, którzy dziś uciekają przed nędzą i przemocą, i idą w poszukiwaniu lepszego życia dla siebie i swoich bliskich. Tu, pojawia się pierwsze wezwanie do nawrócenia, ponieważ wszyscy jesteśmy pielgrzymami w życiu, ale każdy z nas może zapytać siebie: na ile pozwalam, żeby ten stan rzeczy stał się dla mnie wyzwaniem? Czy naprawdę jestem w drodze, czy jestem raczej sparaliżowany, statyczny, pełen lęku i beznadziei, lub wygodnie ułożony w mojej strefie komfortu? Czy szukam dróg wyzwolenia z sytuacji grzechu i braku godności? Dobrym ćwiczeniem wielkopostnym byłoby skonfrontowanie się z konkretną rzeczywistością jakiegoś migranta lub pielgrzyma i przyzwolenie, by nas to zaangażowało, aby odkryć, czego Bóg od nas oczekuje, abyśmy byli lepszymi wędrowcami do domu Ojca. To jest dobry „egzamin” dla wędrowcy.

Po drugie, odbywajmy tę podróż razem. Podążanie razem –bycie „synodalnymi” – to jest powołanie Kościoła [2]. Chrześcijanie są wezwani do pokonywania drogi wspólnie, nigdy jako samotni podróżnicy. Duch Święty pobudza nas do wychodzenia poza samych siebie, aby iść ku Bogu oraz ku braciom i siostrom, a nigdy do zamykania się w sobie[3]. Podążać razem to znaczy być „tkaczami” jedności, zaczynając od wspólnej godności dzieci Bożych (por. Ga 3, 26-28). To znaczy iść do przodu ramię w ramię, nie depcząc ani nie górując nad innymi, bez wyniszczającej zazdrości czy hipokryzji, bez pozwalania na to, by ktokolwiek pozostawał w tyle lub czuł się wykluczony. Idźmy w tym samym kierunku, do tego samego celu, z miłością i cierpliwością słuchając siebie nawzajem.

W tym Wielkim Poście Bóg wzywa nas do zweryfikowania, czy w naszym życiu, w naszych rodzinach, w miejscach, w których pracujemy, we wspólnotach parafialnych lub zakonnych, jesteśmy zdolni do kroczenia z innymi, do słuchania, do przezwyciężania pokusy zakorzeniania się w swojej autoreferencyjności i dbania wyłącznie o własne potrzeby. Zapytajmy siebie przed Panem, czy jesteśmy w stanie pracować razem jako biskupi, kapłani, osoby konsekrowane i świeccy, w służbie Królestwa Bożego? Czy zachowujemy postawę gościnności, z konkretnymi gestami, wobec tych, którzy się do nas zwracają, i do tych, którzy są daleko? Czy sprawiamy, że ludzie czują się częścią wspólnoty, czy też trzymamy ich na marginesie [4]. To jest drugie wezwanie: nawrócenie do synodalności.

Po trzecie, wyruszmy razem w tę drogę w nadziei na spełnienie się obietnicy. Niech nadzieja, która nie zawodzi (por. Rz 5, 5), centralne przesłanie tego Jubileuszu[5], będzie dla nas perspektywą wielkopostnej drogi ku paschalnemu zwycięstwu. Jak uczył nas Papież Benedykt XVI w encyklice Spe salvi: „Istota ludzka potrzebuje miłości bezwarunkowej. Potrzebuje tej pewności, dzięki której może powiedzieć: «Ani śmierć, ani życie, ani aniołowie, ani Zwierzchności, ani rzeczy teraźniejsze, ani przyszłe, ani Moce, ani co [jest] wysoko, ani co głęboko, ani jakiekolwiek inne stworzenie nie zdoła nas odłączyć od miłości Boga, która jest w Jezusie Chrystusie, Panu naszym (Rz 8, 38-39)»”[6]. Jezus, nasza miłość i nasza nadzieja, zmartwychwstał [7], żyje i króluje w chwale. Śmierć została przemieniona w zwycięstwo i tu tkwi wiara i wielka nadzieja chrześcijan: w zmartwychwstaniu Chrystusa!

Oto trzecie wezwanie do nawrócenia: wezwanie do nadziei, do zaufania Bogu i Jego wielkiej obietnicy, życia wiecznego. Musimy zadać sobie pytanie: czy mam w sobie przekonanie, że Bóg przebacza moje grzechy? A może zachowuję się tak, jakbym mógł zbawić się sam? Czy pragnę zbawienia i wzywam Bożej pomocy, aby go dostąpić? Czy konkretnie żyję nadzieją, która pomaga mi odczytywać wydarzenia historii i pobudza mnie do zaangażowania się na rzecz sprawiedliwości, braterstwa, troski o wspólny dom, dbając o to, by nikt nie został pozostawiony samemu sobie?

Siostry i bracia, dzięki miłości Boga w Jezusie Chrystusie, jesteśmy zachowani w nadziei, która nie zawodzi (por. Rz 5, 5). Nadzieja jest pewną i niezachwianą „kotwicą duszy”[8]. W niej Kościół modli się, aby „wszyscy ludzie zostali zbawieni” (1 Tm 2, 4) i oczekuje na zjednoczenie w chwale nieba z Chrystusem, swoim oblubieńcem. Św. Teresa od Jezusa wyraziła to w ten sposób: „Ufaj więc, (duszo moja), ufaj, bo nie znasz dnia ani godziny. Czuwaj pilnie, wszystko szybko przemija, choć twoja tęsknota wątpliwym czyni to, co jest pewne, i czas krótki – długim” (Wołania duszy do Boga, 15, 3)[9]. Niech Dziewica Maryja, Matka Nadziei, wstawia się za nami i towarzyszy nam w wielkopostnej drodze.

Rzym, u Świętego Jana na Lateranie, dnia 6 lutego 2025 roku, we wspomnienie św. Pawła Miki i Towarzyszy, męczenników.

FRANCISZEK

_____________________

[1] Por. Enc. Dilexit nos (24 października 2024), 220.

[2] Por. Homilia podczas Mszy św. z okazji kanonizacji Jana Chrzciciela Scalabriniego i Artemiusza Zattiego, 9 października 2022 r.

[3] Por. tamże.

[4] Por. tamże.

[5] Por. Bulla Spes non confundit, 1.

[6] Enc. Spe salvi (30 listopada 2007), 26.

[7] Por. Sekwencja Niedzieli Wielkanocnej.

[8] Por. Katechizm Kościoła Katolickiego, n. 1820.

[9] Tamże, n. 1821.